Spadek po zmarłym małżonku po rozwodzie – kto ma prawo do majątku?

Po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego między małżonkami ustaje wspólność majątkowa, a także formalna więź wynikająca z małżeństwa. W związku z tym, były małżonek nie jest już uprawniony do dziedziczenia ustawowego po zmarłym ex-partnerze, chyba że został uwzględniony w testamencie. Prawo spadkowe jasno określa, że po rozwodzie nie występują już żadne stosunki rodzinne uprawniające do dziedziczenia z mocy ustawy. 

Jeśli jednak rozwód nie został orzeczony, a postępowanie było w toku w chwili śmierci jednego z małżonków, to drugi – formalnie nadal będący mężem lub żoną – może być uznany za spadkobiercę ustawowego. Decydujące znaczenie ma tu moment śmierci i stan cywilny spadkodawcy. Dla dziedziczenia z mocy ustawy status „byłego małżonka” całkowicie wyklucza możliwość nabycia spadku.

Kiedy były małżonek zachowuje prawa do spadku?

Wyjątek od zasady wyłączenia byłego małżonka z dziedziczenia ustawowego stanowi sytuacja, gdy zmarły sporządził testament, w którym nierozdzielnie wskazał swojego byłego partnera jako spadkobiercę. Takie postanowienie jest wiążące – niezależnie od wcześniejszego rozwodu. Testament może obejmować zarówno część majątku, jak i jego całość, pod warunkiem, że nie narusza on prawa do zachowku przysługującego innym uprawnionym osobom.

 Istnieją również sytuacje, w których były małżonek może dochodzić roszczeń majątkowych z tytułu wcześniejszego ustroju wspólności majątkowej, np. gdy po rozwodzie nie dokonano podziału majątku wspólnego, a jeden z byłych małżonków zmarł. Wówczas postępowanie może toczyć się z udziałem spadkobierców zmarłego, jednak nie jest to równoznaczne z dziedziczeniem.

Przepisy dotyczące dziedziczenia po rozwodzie

Kodeks cywilny w art. 931 i kolejnych precyzyjnie reguluje zasady dziedziczenia ustawowego. Małżonek należy do kręgu spadkobierców pierwszej grupy, jednak tylko pod warunkiem, że związek małżeński trwał w chwili śmierci. Rozwód automatycznie pozbawia możliwości dziedziczenia na tej podstawie. Po rozwodzie stosuje się wobec byłych małżonków takie same przepisy, jak wobec osób niespokrewnionych. 

Odrębną kwestią są także przepisy dotyczące zachowku. Były małżonek, który nie znajduje się w testamencie i nie jest już uprawnionym spadkobiercą ustawowym, zasadniczo nie może dochodzić roszczeń o zachowek – chyba że wcześniej został uwzględniony w testamencie, a później pominięty bez formalnego odwołania tej części dokumentu. Taki przypadek może prowadzić do sporu sądowego co do ważności oświadczenia woli spadkodawcy.

Rola testamentu w dziedziczeniu po byłym małżonku

Testament odgrywa kluczową rolę we wszelkich sprawach dotyczących dziedziczenia po byłym małżonku. Zgodnie z przepisami, sporządzający dokument spadkowy ma pełne prawo przekazać swój majątek dowolnej osobie, w tym również byłemu małżonkowi, niezależnie od rozwiązania małżeństwa. Takie wskazanie jest wiążące dla sądu spadkowego oraz wszystkich spadkobierców, o ile testament nie zostanie uznany za nieważny. 

O konieczności aktualizacji testamentu często zapomina się po rozwodzie. W praktyce może to prowadzić do sytuacji, w której były małżonek, mimo zakończenia związku, dziedziczy majątek na mocy wcześniejszego, niewycofanego testamentu. Jeśli zmarły nie dokonał jego zmiany lub unieważnienia po rozwodzie, testament zachowuje moc prawną.

Inne osoby uprawnione do dziedziczenia po zmarłym małżonku

Po rozwodzie, w razie braku testamentu, do dziedziczenia ustawowego powoływane są zgodnie z ogólnymi zasadami dzieci zmarłego, jego rodzice, rodzeństwo, a w dalszej kolejności dziadkowie i ich zstępni. To oznacza, że majątek po byłym małżonku przypada krewnym, a nie byłemu partnerowi, niezależnie od długości trwania związku czy wspólnie przeżytych lat. 

W przypadku istnienia wspólnych dzieci, całość spadku – jeśli nie ma testamentu – zostaje podzielona między nie w równych częściach. Były małżonek nie jest brany pod uwagę, nawet jeśli w czasie trwania małżeństwa przysługiwałyby mu automatycznie określone prawa dziedziczenia. Wyjątek mogą stanowić roszczenia alimentacyjne, jeśli były małżonek miał do nich prawo w chwili śmierci spadkodawcy.

Artykuł powstał przy współpracy z www.prawnik-katowice.pl.