Co to jest azyl? Wyjaśniamy podstawowe pojęcia

Azyl, stanowiący jedno z istotnych praw człowieka, jest pojęciem, które w międzynarodowym prawie oraz w polskim systemie prawnym zyskuje różne konteksty. W artykule poniżej przyjrzymy się, co dokładnie oznacza azyl, jakie są jego podstawy prawne oraz jak przebiega procedura ubiegania się o azyl w Polsce.

Jakie są podstawy prawne azylu?

Pojęcie azylu wywodzi się z międzynarodowej doktryny praw człowieka i znajduje swoje odzwierciedlenie w wielu aktach prawnych. Na poziomie międzynarodowym fundamenty azylu znajdują się w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców z 1951 roku oraz w jej Protokole z 1967 roku. Dokumenty te określają kryteria, na podstawie których można przyznać cudzoziemcom status uchodźcy i udzielić im ochrony przed prześladowaniem.

Na terenie Unii Europejskiej, prawo do azylu jest dodatkowo regulowane przez dyrektywy unijne, takie jak ta z 13 grudnia 2011 roku, które określają standardy ochrony uzupełniającej. Polska Konstytucja, a w szczególności jej artykuł 56, również gwarantuje cudzoziemcom prawo do ubiegania się o status uchodźcy, zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami.

Azyl to jedno z praw człowieka, które ma na celu ochronę przed prześladowaniami i zapewnienie schronienia osobom zagrożonym w ich kraju pochodzenia.

Azyl a status uchodźcy

W Polsce oraz na arenie międzynarodowej azyl i status uchodźcy to dwa odrębne pojęcia, choć często są one używane zamiennie. Status uchodźcy przyznawany jest osobom, które z uzasadnioną obawą przed prześladowaniem przebywają poza granicami swojego kraju. Azyl natomiast ma charakter polityczny i jest udzielany w sytuacjach wymagających ochrony ze względu na ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak ubiegać się o azyl w Polsce?

Wniosek o udzielenie azylu można złożyć zarówno będąc na terytorium Polski, jak i przebywając za granicą. Należy go przedłożyć Szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Wniosek może dotyczyć także członków rodziny wnioskodawcy, takich jak małżonek czy małoletnie dzieci, pod warunkiem uzyskania pisemnej zgody od małżonka. Warto podkreślić, że nie istnieje specjalny formularz wniosku o azyl, ale musi on zawierać określone dane niezbędne do przeprowadzenia postępowania.

• Dane wnioskodawcy i osoby, w której imieniu wnioskodawca występuje.
• Określenie kraju pochodzenia wnioskodawcy.
• Opis istotnych zdarzeń będących przyczyną ubiegania się o azyl.

Cudzoziemiec składający wniosek w Polsce musi poddać się pobraniu odcisków linii papilarnych i fotografowaniu. Jeśli wniosek składany jest z zagranicy, cudzoziemiec musi dołączyć fotografię i po przybyciu do Polski poddać się procedurom identyfikacyjnym. Niewykonanie tych obowiązków skutkuje pozostawieniem wniosku bez rozpoznania.

Decyzja o udzieleniu azylu

Po złożeniu wniosku, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców podejmuje decyzję w terminie zazwyczaj do 6 miesięcy, choć w praktyce może to trwać nawet do 15 miesięcy. Decyzja jest doręczana pod wskazany adres, a cudzoziemiec może ją zaskarżyć do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, jeśli jest niezadowolony z wyniku postępowania.

Jakie są inne formy ochrony dla cudzoziemców?

Oprócz azylu, cudzoziemcy w Polsce mogą ubiegać się o inne formy ochrony, takie jak status uchodźcy, ochrona uzupełniająca, pobyt ze względów humanitarnych czy czasowa ochrona. Każda z tych form ma swoje specyficzne zasady i przesłanki przyznawania, które opierają się na międzynarodowych umowach oraz polskim prawodawstwie.

Ochrona międzynarodowa, obejmująca status uchodźcy i ochronę uzupełniającą, jest przyznawana osobom, które nie mogą powrócić do swojego kraju z obawy przed prześladowaniem lub poważną krzywdą. W 2023 roku w Polsce przyznano ochronę międzynarodową 4631 osobom, z czego większość to obywatele Ukrainy i Białorusi.

Pobyt ze względów humanitarnych i pobyt tolerowany

Pobyt ze względów humanitarnych to forma ochrony, która pozwala na odwleczenie deportacji, jeżeli stanowiłaby ona zagrożenie dla danej osoby. Obejmuje to ochronę praw człowieka, takich jak prawo do życia i wolności osobistej. Pobyt tolerowany przyznawany jest osobom, które nie otrzymały innej ochrony, ale ich deportacja jest chwilowo niewykonalna z różnych przyczyn.

Jakie są wyzwania związane z azylem w Polsce?

Polska, podobnie jak wiele innych krajów europejskich, stoi przed wyzwaniami związanymi z polityką azylową. Rząd planuje czasowe zawieszenie prawa do azylu, co budzi kontrowersje, zwłaszcza że wymagałoby to zmian w międzynarodowych umowach, których Polska jest sygnatariuszem. Takie działania mogą być postrzegane jako naruszenie międzynarodowego prawa do azylu.

Azyl w Polsce jest udzielany rzadko, a procedury z nim związane są skomplikowane i czasochłonne, co wpływa na sytuację cudzoziemców poszukujących ochrony.

W praktyce większość cudzoziemców w Polsce korzysta z ochrony międzynarodowej, a azyl w polskim ustawodawstwie jest przyznawany sporadycznie. W latach 2019-2023 azyl został przyznany jedynie 22 osobom.

Prawo do azylu a polityka migracyjna UE

Unia Europejska, w ramach Paktu o migracji i azylu, dąży do ujednolicenia polityki azylowej wśród państw członkowskich. Pakt zakłada skuteczne zarządzanie migracją, zapewniając jednocześnie ochronę osobom potrzebującym. Nowe przepisy mają na celu wzmocnienie zewnętrznych granic UE i promowanie solidarności między krajami członkowskimi.

Podsumowując, azyl to skomplikowane i wielowymiarowe zagadnienie, które odgrywa istotną rolę w międzynarodowej ochronie praw człowieka i polityce migracyjnej. Azyl zapewnia schronienie osobom prześladowanym, ale jednocześnie stanowi wyzwanie dla państw przyjmujących, które muszą sprostać zarówno zobowiązaniom międzynarodowym, jak i krajowym regulacjom.

Co warto zapamietać?:

• Azyl jest jednym z praw człowieka, mającym na celu ochronę przed prześladowaniami, regulowany przez Konwencję z 1951 roku oraz polską Konstytucję.
• W Polsce azyl i status uchodźcy to różne pojęcia; azyl ma charakter polityczny, a status uchodźcy przyznawany jest osobom obawiającym się prześladowania.
• Wniosek o azyl można złożyć w Polsce lub za granicą, a jego rozpatrzenie trwa zazwyczaj do 6 miesięcy, ale może się wydłużyć do 15 miesięcy.
• W 2023 roku w Polsce przyznano ochronę międzynarodową 4631 osobom, głównie obywatelom Ukrainy i Białorusi; azyl przyznano jedynie 22 osobom w latach 2019-2023.
• Polska stoi przed wyzwaniami polityki azylowej, w tym planowanym czasowym zawieszeniem prawa do azylu, co może naruszać międzynarodowe zobowiązania.